MATERI PUISI BALI
MATERI : PUISI BALI
Puput Makaput
Sang prabu majoli kencana
I panjak negak mategtog
Sang prabu mabusana megah
I panjak makamben congkod
Sang prabu mapuri agung
I panjak maumah petung
Sang prabu mamunggah jaran
I panjak majalan banban
Punika kawentenan matiosan
Nanging wenten tan kabinayang
Sang prabu seda marurub kasa
I panjak padem makaput kasa
Puputne
Puput makaput
Karangasem 22 juni 2006
Puisi Bali Kakepah dados kalih
soroh:
1. Puisi
Bali Anyar
2. Puisi
Bali Purwa
1.
Teges Puisi Bali Anyar
Puisi Bali Anyar punika wantah sastra sane kaangge nartaang pabesen,
ngangge basa sane bawak nanging dagingne padet. Puisi puniki sastra sane
kakomunikasiang boya ja gatra, sakewanten karya sastra sane madaging rasa muah
napi sane kacingak indik kahuripan,nglimbakang tur najepang kontak-kontak ring
sane katerapin.
Unsur-unsur
ring puisi :
- Unteng
- Rasa
- Nada( tangkep pangawi)
- Pabesen /piteket
Mangda
papacan puisine lengut tur ngelangunin pinih becik telebang dumun uger-uger
ngwacen sakadi ring sor puniki :
a. Wirasa utawi Interpretasi
Pinih riin sadurungé ngwacén,
patut resepang dumun suksman, wirasan utawi unteng pikayuna ring puisi sané jagi kawacén. Napiké puisi punika
madaging indik kalulutan, kasengsaran, utawi sané tiosan. Yéning tan tatas
uning ring suksman puisiné punika, sinah pacang sukil rikala jagi ngwetuang
rasa. Kénten taler napi daging puisi punika sinah nénten
prasida kauningin olih sang sané
mirengang
b. Wirama utawi olah vokal
Yéning sampun tatas uning ring
wirasan puisi sané jagi kawacén, patut anutang
mangkin ring wiraman suara
rikalaning ngwacén. Ngwacén puisi patut nganutin tempo, intonasi, miwah
artikulasi. Tempo punika mapaiketan ring ngolah suara, ring sapunapi banban,
ring sapunapi cepet, taler ring sapunapi masandekan. Intonasi punika mapaiketan
ring sapunapi masuara keras, ring sapunapi masuara alon, nganutin pangrasa ring
puisi
sané kawacén. Artikulasi punika
mapaiketan sareng ngucapang kruna-kruna ring puisi, mangda jakti tatas nénten
saru gremeng, mangdané nénten wénten iwang penampén ring sang sané mirengang
santukan sang sané ngwacén nénten tatas ngucapang kruna utawi lengkara ring
puisiné.
c. Semita/ Raras, Wiraga utawi
gerak tubuh
Rikala ngwacén puisi, semita
miwah wiragané patut anutang ring wiraman suara miwah ring wirasan puisiné sané
kawacén. Yéning suksman puisiné indik kasengsaran, patut wiraman suara, semita
miwah wiragané mangda anut sakadi anak kasengsaran. Yéning sampun asapunika
sinah prasida papacan puisiné pangus, lengut tur nglangenin.
d. Wates Lengkara
Mangda jakti tatuek babosan utawi
unteng pikayun sané wénten sajeroning puisi,
patut tatasang ugi ring dija
patutné babaosané/papacané majanggelan utawi mararian.
Sajabaning punika rikala
majanggelan sang ngwacén polih mangsengan (ngatur napas)
2.
Tatacara
Nganalisis Puisi
Ring buku Membaca dan Menilai
Sastra (1983) olih A.Teeuw naenin maosang indik tata cara
ngwacén sapisanan ngaruruh unteng
saking daging teks kria sastra. Sané kapertama pangwacén
patut uning ring kode bahasa sané
kaanggén, raris sané kaping kaih indik kode budaya inggih
punika ngeninin budaya genah
puisi punika embas, taler budaya saking pangawinyané miwah sané
kaping tiga indik kode sastra
saantukan kria sastra marupa puisi ketah nganggé panglengut basa
marupa paribasa.
Yening pupulang indik runutan
nganalisis kria sastra puisi, wénten runutan pamargi sané patut
kalaksanayang:
1. Melahang ngwacén puisi punika
2. Indayang uratiang murdan puisi
punika
3. Uratiang basa sané ngranjing
ring panglengut basa (paribasa)
4. Indayang uratiang taler
kruna-kruna sané ngeninin indik budaya saha ruruh pikenoh saking
kawéntenan kruna-kruna punika
5. Ruruh saha uratiang yéning
wénten kruna sané madué tatuwek nénten sujati
6. Indayang rereh napi piteket
sané kadagingin pangawi ring puisiné punika
7. Raris selehin punapi tata cara
pangawi nagingin piteket ring puisiné punika
8. Selehin naler punapi tata cara
pangawi maosang piteketé punika
Sasampuné runutan punika
kamargiang saha sampun molihang napi piteket pengarang sané
wénten ring puisi punika, sané
kaping untat lanturang mangkin antuk nyurat babaosan miwah
piteket sané madaging ring puisi
3.
Nganalisis
Daging Puisi
Tatacara menganalisis Puisi Bali
Anyar
Ngiring Pinehin
Ngiring je pinehin
Napi sane sampun kakaryanin
Sampunke solahe nganutin
Tata-titi sane
nuntunin
Sampunang lali
ring sang Pangardi
Mangda jagate
stata rimrim
Ngring pinehin
Kawentenan
jagate mangkin
Karangasem 22 juni 2006
Nganutin puisi ring ajeng prasida
kaanalisis kadi puniki:
– Wacen saha resepang indik
murdan miwah daging puisi “Ngiring Pinehin”
– Puisi “Ngiring Pinehin” nénten
madaging panglengut basa sané ngranjing ring paribasa
– Ring Puisi puniki madaging
pituduh mangda pangwacén mineh-minehin indik parisolah
miwah kawéntenan jagaté mangkin
– Sasampuné nyelehin punapi tata
cara pangawi ngaturang indik piteket-piteket sané wénten
ring puisi puniki prasida
babaosan punika kasurat kadi puniki:
Ring Puisi “Ngiring Pinehin”
wénten pangaptin pangawi mangda pangwacén kayun
mapapineh indik solah I raga
soang-soang. Sapisanan naler nuduhin mangda nénten
lali ring Ida sang pangardi
inggih punika Ida Hyang Widi Wasa sapisanan mapinunas
mangda jagaté satata rahayu.
Pangawi taler ngiringang mangda sareng-sareng mapapineh indik kawéntenan jagaté
mangkin sané sampun ngancan matiosan.
4.
Puisi Bali
Purwa
Puisi Bali Tradisional wénten
makudang-kudang uger-uger sané patut kaanggén tatkala ngwacén
puisi punika. Mireng anak ngwacén
puisi Bali Tradisional pateh sakadi mireng anak magending
utawi matembang. Puisi Bali Purwa
ketah taler kabaos sekar. Manut tatueknyané sasengguhan
sekar punika sangkaning kria
sastra marupa puisi Bali Purwa punika kainargamayang sakadi
kajegegan ye I Sekar sané prasida
ngulangunin anak sané ngwacén utawi mirengang puisi punika
katembangang.
Yéning rereh sorohnyané Sekar
punika prasida kaepah malih dados papat inggih
punika Sekar Agung, Sekar Madya,
Sekar Alit miwah Sekar Raré.
5.
Uger-uger
Sekar Alit
Sekar Alit sané sering taler
kabaos tembang macepat utawi pupuh sané kaiket antuk uger-uger. Sekar Alit
kawangun tur kaiket antuk uger–uger pada lingsa. Padalingsa inggih punika kecap
wanda miwah wangun suara ring
panguntat sajeroning acarik lan akeh carik sajeroning apada.
Uger–uger punika minakadi.
•
Guru Wilangan : Uger–uger wanda sajeroning acarik
•
Guru Dingdong : Uger–uger wangun suara ring panguntat sajeroning acarik
•
Guru Gatra : Uger–Uger katah carik sajeroning apada
Sekar Alit ketahnyané wénten 10
(adasa), nanging ring bab puniki kabaosang wantah tatiga
kémanten inggih punika Pupuh
Durma, Pupuh Sinom sareng Pupuh Semarandana. Tiga pupuh
puniki madué uger-uger pada
matiosan. Mangda tatas uning indik uger-uger padalingsa Pupuh
Durma, Pupuh Sinom sareng Pupuh
Semarandana, indayang panggihin imba pupuh ring sor:
Pupuh Durma
Cai Durma pianak bapa paling
wayah, (12 a)
Tumbuhe kasih asih, (8i)
Katinggalin biang, (6a)
Jumah cening apang melah, (8a)
Bapa luas nangun kerti, (8i)
Kagunung alas, (5a)
Idepang bapa mati (7i)
6.
Geguritan
Geguritan inggih punika
kasusastraan tembang saking kasusastraan Bali Purwa, madué
wangun marupa paliring (puisi).
Geguritan mawit saking Kruna Lingga gurit artin ipun ngawi
utawi nyurat puisi. Kruna gurit
punika raris kadwipurwayang dados gegurit miwah polih pangiring
-an dados geguritan. Geguritan
inggih punika cerita sané embas saking manah sang kawi, sané
madué wangun marupa paliring
utawi puisi tradisional, kagendingan antuk makudang- kudang
pupuh. Geguritan taler kawastanin
Sekar Alit utawi macepat (pupuh).
Geguritan wénten kakalih, inggih
punika geguritan monométris miwah geguritan
polymétris. Geguritan monométris
inggih punika geguritan sané nganggén pupuh wantah asiki,
sakadi geguritan Bungkling,
geguritan Jayaprana, geguritan Basur. Geguritan polymétris inggih
punika geguritan sané nganggén
makudang-kudang pupuh, sakadi geguritan Tamtam, geguritan
Pakang Raras, geguritan I Nengah
Jimbaran, msl.
Geguritan punika kawangun antuk
pupuh. Pupuh punika kaiket antuk uger-uger sané
kawastanin pada lingsa. Pada
inggih punika akéh wanda utawi kecap sajeroning abaris, lingsa
inggih punika labuh aksara suara
sané pinih untat. Ring pada lingsa punika wénten sané kawastanin
guru wilangan, guru gatra, miwah
guru dingdong. Guru wilangan inggih punika akeh kecap
(wanda) sajeroning acarik
(abaris). Guru gatra inggih punika akéh carik sajeroning apada (abait).
Guru dingdong inggih punika suara
panguntat sajeroning acarik.
7.
Sekar Madia
Sekar Madia taler kabaos Kidung.
Kidung
kawangun antuk kawitan, pangawak,
miwah panawa.
Kidung mawit saking Jawi tur
nglantur nglimbak ring
Bali, tur kanggen basa Bali
Tengahan/Jawa Tengahan
sakadi : Puh demung, Puh Wasi,
Puh Sidapaksa, Puh
Wargasari, Puh Demung Sawit, msl.
Kawéntenané
mangkin, Kidung pinaka panyangkep
pamargin
yadnya antuk punika ritatkala
ngawéntenin upacara
adat ring Bali satata kairingin
antuk kidung.
8.
Jenis Sekar
Madia
Jenis-jenis Kidung sané wénten
ring Bali kabaos akéh pisan. Kawéntenan jenis kidung akehan
kakepah nganutin genah utawi
galah upacara adat ritatkala kidung punika kaanggén. Ring sor
puniki katlatarang wantah
jenis-jenis kidung sané ketah kaanggén nyantos mangkin ring Bali.
Ring Bali wénten jenis upacara
sané kiringin antuk kekidungan sané kabaos panca yadnya utawi 5
(lima) macem upacara yadnya.
Wénten jenis-jenis kidung sané sering katembangin sakadi Kidung
Wargasari, Kidung Tantri, Kidung
Jerum msl.
Kidung sane ngangge tembang
macepat, basa sane kaanggen marupa basa tengahan sakewanten
kawangun antuk tembang macapat
makadi :
1. Kidung Ranggalawe.
2. Kidung Sri Tanjung.
3. Kidung Pamancangah Dalem.
4. Kidung Amad Muhamad.
5. Kidung Kaki Tua, miwah sane
lianan.
Kidung sane nganggen kidung
sujati makadi :
1. Malat.
2. Wargasari.
3. Alis-alis Ijo.
4. Tantri, miwah sane lianan.
Imba Kidung Warga Sari:
1. Ida Ratu saking luhur. Kawula
nunas lugrane.
Mangda sampun titiang tanruh.
Mangayat Bhatara mangkin.
Titiang ngaturang pejati. Canang
suci lan daksina.
Sami sampun puput. Pratingkahing
saji.
2. Asep menyan majagau. Cendana
nuhur dewane,
Mangda Ida gelis rawuh. Mijil
saking luhuring langit.
Sampun madabdaban sami. Maring
giri meru reko.
Ancangan sadulur, sami pada ngiring.
Posting Komentar untuk "MATERI PUISI BALI"