Materi Puisi Bali Anyar, Pupuh, Geguritan
Materi Puisi Bali Anyar, Pupuh, Geguritan
1. Puisi Bali Anyar/Modérn
Tembang ali Anyar utawi puisi kawangun antuk kalih sarana luiré:
(1) sarana jeroning puisi (unsur intrinsik), sakadi: bantang (téma), teges lan
wirasan kruna, rima, ritme, miwah (2) sarana ring
jabaan puisi (unsur ékstrinsik), sané mapaiketan ring kawéntenan pangawi. Manut
panampén Bapak Situmorang sajeroning bukundané mamurda Puisi Teori Apresiasi
Bentuk dan Struktur maosang, puisi kawangun antuk: (1) murda (judul), (2) teges
lan wirasan kruna (arti dan makna kata), (3) peparnan kahyun (imageri), (4)
pralambang (simbol), (5) panglengut basa (pigura Bahasa), (6) suara (bunyi),
(7) pepadan suara (rima), (8) wirama (irama), lan (9) bantang (tema).
1. Murda (judul)
Murdan
puisi ketah ngunggahang daging pakayunan pangawi. Maosang indik napi-napi sané
wénten, wénten taler ngunggahang paséngan, wastan genah, wastan barang miwah
sané lianan.
2. Teges lan Wirasan Kruna (arti kata)
Teges
lan wirasan kruna kabuatang pisan olih pangawi sajeroning ngunggahang daging
pakayunan danéné ring karya puisi. Yadian teges utawi wirasan kruna sujati ané
ketah kabaos arti dénotatif. Asapunika taler teges miwah wirasan
kruna sané sampun kanutang ring kawéntenan désa, kala, patra, lumrah kabaos arti konotatif.
Tiosan
ring teges miwah wirasan kruna, diksi utawi pepilihin kruna
sané manut, adung, tur lengut lan prasida nyinahang kahanan puisi taler
kabuatang sajeroning karya inucap.
3. Peparnan Kahyun (imajinasi)
Embahan
pituas pakahyunan sang pangawi, marupa kruna-kruna utawi lengkara sané
nyinahang kalanguan sajeroning ngwangun unsur-unsur puisi,
minakadi murda, bantang, daging ouisi, msl.
4. Sesawén, Pralambang (simbol)
\ Pralambang
cecirén sané kanggé ajeroning puisi. Upami gambar panah nusuk jantung pinaka
pralambang samara (cinta), msl.
5. Panglengut Basa (pigura Bahasa)
Panglengut
basa mabuat ring sastra puisi, yadian punika marupa majas, basa
basita, paribasa, msl.
6. Suara (bunyi)
Suara
inggihan mageng alit, baat ingan lan tegeh éndép panees suara, ring kruna-kruna
sajeronin puisi. Suara g, j, d, b = suara baat, suara I, é = suara ingan tur
malit, suara a,u,o = suara éndép.
7. Pepadan Suara (rima)
Rima
mawit saking basa Inggris lan basa Prancis rhyme inggihan
pepadan suara wiadin kruna sané kasurat utawi kaucap mawanti-wanti sajeroning
puisi. Yadian magenah ring ajeng tengah miwah ungkur carik puisi. Pepadan suara
wianjana kawastanin aliterasi, pepadan suara (vokal) kawastanin asonansi.
8. Wirama (ritme)
Wirama (ritme)
inggihan titi suara sané nyantenang munggah muah tedunnyané suara ring puisi.
9. Bantang (téma)
Bantang
(téma) inggihan bantang pikahyunan utawi gagasan pokok sané
kaunggahang pangawi sajeroning kekawian danéné. Bantang puisi ketah marupa
pabesen pangawi mantuk sang mireng utawi pangwacén kekawian danéné Bantang
inucap wénten madaging indik ajah-ajahan, agama, kasusilan, kasinatrian,
piteket yadin pitutur, msl.
Puisi
Bali Anyar dados taler kadéklamasiang. Mangda wewacénan puisiné kapireng lengut
tur nglangenin, wénten makudang-kudang uger-ugernyané makadi:
1 Resep utawi wirasa, ngresepang suksman,
wirasan, miwah unteng puisi sadéréng ngwacén. Napiké puisiné ngunggahang
ksinatrian, kalulutan, kasengsaran, miwah sané tiosan.
2 Suara utawi wirama, kapatutan suara utawi
wirama ri kala ngwacén, manut suksman puisi. Ring dija patutné kawacén keras,
alus, banban, tur suarané mangda tatas kapireng.
3 Wiraga, semita (raras), wiraga mateges olah
angga sarira (gerak tubuh), lan semita (raras) mateges semu (mimik). Wiraga,
semita, ngwacén puisi manut ring wirama, suara, miwah wirasan puisi sané
kawacén. Upami yéning suksman puisi sané kawacén sedih, patut wirama suara,
semita, miwah wiragané kadi anak sedih.
4 Wates lengkara. Pamunggelan lengkara, mangda
manut ring tetuek utawi unteng pakahyunan sané wénten ring puisi.
2. Pupuh (Sekar Alit)
Sekar alit utawi pupuh
inggihan silih tunggil sastra Bali purwa sané wangunnyané maiket. Pupuh kaiket
antuk uger-uger sané kawastanin Pada Lingsa. Pada mateges akéh wanda utawi
kecap sajeroning acarik. Lingsa tegesnyané labuh suara (a,i,u,é,o,e) sané
ngenjek ring ungkur carik utawi sulur. Sajeroning Lontar Gitasancaya wénten 42
pupuh. Sakéwanten sané lumbrah ring Bali wantah dasa (10) soroh luiré: Sinom,
Semarandana, Mijil, Maskumambang, Pangkur, Pucung, Ginada, Ginanti, Durma, lan
Dangdang Gula. Pupulaning makudang-kudang pupuh sané nyritayang silih tunggil
carita kawastanin geguritan.
Titi suara sané ketah
kanggé sajeroning gending Bali wénten kalih luiré:
1 Laras pelog, nganutin suaran gong. Titi
suarannyané: dang, ding, dong, déng, dung, dang.
2 Laras slendro, nganutin suaran gender. Titi
suarannyané: ding, dong, déng, dung, dang
*¾ = dang i¾ = ding ¾o = dong,
e¾ = déng u¾ = dung *¾ = dang
Pupuh
utawi sekar alit taler madué wirasa sané prasida kaanggén cihna
saking pupuh punika sakadi ring sor:
1 Pupuh Maskumambang, madué wirasa sedih kingking, prasida
kaanggén ngametuang rasa sedih.
2 Pupuh Mijil, dagingnyané marupa tattwa, prasida nyihnayang rasa
kasmaran.
3 Pupuh Pucung, kaanggén nyihnayang tetuek utawi piteket, nénten wénten wirasa sané dahat kaujungang.
4 Pupuh Ginada, kanggén nyihnayang rasa kaciwa, sebet, duka.
5 Pupuh Ginanti, kanggén nyihyangang rasa seneng, suka, tresna. Prasida kanggén nyaritayang tetuek indik tresna
utawi kasmaran.
6 Pupuh Semarandana, madué pawatekan nglangunin manah, rasa sedih
krana kasmaran.
7 Pupuh Sinom, wateknyané maparilaksana becik, becik kanggén ri tatkala mabebaosan sareng sawitra utawi
maosang indik tetuek.
8 Pupuh durma, Wateknyané keras, brangas, duka, becik kaanggén nyihnayang rasa duka.
9 Pupuh Pangkur, prasida kanggén nyaritayang ri tatkala banget madué rasa kasmaran.
10 Pupuh Dandanggula, madue
pawatekan alus, kanggen nyaritayang kalih jadmamamadu tresna.
Pupuh utawi sekar alit
kaiket antuk uger-uger sané kabaos pada lingsa. Pada lingsa soang-soang pupuh
sakadi ring sor.
1 Pupuh Sinom (8a,8i,8a,8i,8i,8u,8a,8i,4u,8a)
2 Pupuh Ginanti (8u,8i,8a,8i,8a,8i)
3 Pupuh Durma (12a,7i,6a,5a,8i,4a,7i)
4 Pupuh Pucung (4u,8u,6a,8i,4u,8a)
5 Pupuh Pangkur (8a,11i,8u,8a,12u,8a,8i)
6 Pupuh Maskumambang (12i,6u,8u,8a)
7 Pupuh Mijil (10i,6o,10e,10i,6e,6u)
8 Pupuh Ginada (8a,8i,8a,8u,8a,4i,8a)
9 Pupuh Dandang Gula
(11i,4a,6a,8e,8u,8i,8a,8u,8a,4a,8i,8a)
10 Pupuh Semarandana (8i,8a,8o,8a,8a,8u,8a)
3. Geguritan
Geguritan inggihan
pupulaning makudang-kudang pupuh sané ngwangun carita. Yéning pupuh sané ngwangun
geguritan punika wantah asiki, saking pangawit kantos pamuput, kawastanin
geguritan monométris. Upami: Geguritan Jaya Prana nganggé Pupuh Ginada,
Geguritan Basur nganggé Pupuh Ginada, Peparikan Salya nganggé Pupuh SInom, msl.
Geguritan sané kawangun antuk makudang-kudang soroh pupuh kawastanin geguritan
polimétris. Upami Geguritan Sam Pik Ing Tai, Geguritan Lutung Mungil, Geguritan
Putra Sesana, msl.
Daftar Pustaka:
- Buku Udiana Sastra SMK
-http://kekawiandauhgriya.blogspot.com
Posting Komentar untuk "Materi Puisi Bali Anyar, Pupuh, Geguritan "